عنوان : نقد با قاف ِ دسته دار

دسته : فرهنگی اجتماعی

تاریخ : 92/8/6

این مطلب در سایت حرف تو منتشر شده است

رهبر معظم انقلاب اسلامى - دانشگاه صنعتى شریف - ‏ 01/09/78  : " من البته هیچ‏وقت جلوِ انتقاد را نگرفته‏ام و کسى را منع نکرده‏ام. انتقاد صحیح و دلسوزانه ضررى ندارد؛ اما این انتقاد بایستى به تخریب نینجامد. بعضیها طورى انتقاد مى‏کنند که تخریب است؛ این مصلحت نیست. کسى که مسؤولیت سنگینى در کشور بر دوشش هست و از او توقّع داریم که فلان کار را بکند - اقتصاد را درست کند و... - اگر ما او را تقویت نکنیم؛ اگر یک وقت ضعفى هم پیدا شد، آن را نپوشانیم؛ آیا مى‏توانیم چنین توقّعى داشته باشیم؟ باز هم مى‏توانیم امیدوار باشیم که آنچه که ما مى‏خواهیم، انجام خواهد گرفت و آنچه که وظیفه اوست، انجام مى‏گیرد؟  "

 مگر ما ادعای انقلابی بودن نداریم ؟ مگر ادعا نمی کنیم که امام خمینی ( رحمه الله علیه ) بنیانگذار این جمهوری بابرکت است ؟ مگرادعا نمی کنیم ولایت مدار هستیم و مطیع ولایتیم ؟ پس چرا کمی در باره سیره عملی این بزرگان تفکر نمی کنیم و آنها را بکار نمی بندیم ؟ چرا وقتی حتی به این مرحله می رسیم ، فقط نگاهی یک سویه و ناقص به این موضوع داریم ؟!

مگر نشنیده ایم که امام خمینی (رض)  چقدر برای جا انداختن این روحیه نقد ، تلاش می کردند ؟ ایشان از همان زمان تدریس شان همیشه به شاگردهایشان می فرمودند که : " مجلس درس و بحث است، مجلس وعظ و خطابه نیست ، چرا ساکت هستید و حرف نمی زنید ".  ایشان حتی در جایی دیگر نیز فرمودند که " هر سخنی گفته می شود، به نظر تنقید بنگرید، هر چه صاحب سخن هم بزرگ باشد، انسان نباید فوراً حرف او را بپذیرد، بلکه باید دقت و بررسی کند " .  

خوب ، این حرف زدن و ساکت نبودن  آداب و شرایطی دارد و اگر این آداب و اخلاق رعایت نشود ، دقیقاً نتیجه معکوس به همراه خواهد داشت . بدون شک یکی از درهای عبور از سکون و حرکت به سمت پیشرفت ، نقد است . پر واضح است است که بسیاری از اصلاحات و تغییراتی که در علوم مختلف انجام شده است به واسطه همین نقد صورت گرفته است . نقد کردن و نقد پذیری از اصول اولیه هر جامعه ای است که می خواهد به سمت تعالی حرکت نماید . بررسی ، تحلیل و شناخت نقاط ضعف و تلاش برای ترمیم آنها قدمی ارزشمند است برای رسیدن به تعالی ِ فردی و اجتماعی . اینکه بخواهی ضعفها را ببینی و هیچ چیز نگویی ، دردی را دوا نمی کند . نکته مهم و اساسی که در اینجا وجود دارد این است که همگام با این عزت و احترامی که برای نقد قائل هستیم ، فرهنگ آن را هم بدانیم و آموزش دهیم .

تردیدی نیست اگر آداب نقد کردن با صراحت و شفافیت تبیین شود ، دیگر جایی برای دلخوری و تنش های احتمالی وجود نخواهد داشت . متاسفانه در جامعه ی خودمان در برخی موارد انتقام جای انتقاد را گرفته است و این اصلاً به صلاح جامعه نیست . یعنی برخی اوقات به اصطلاح نقدهایی می بینم و می خوانم که نه جایگاه نقد ، نه نقد کردن و نه نقد شدن را نمی دانند . برخی ها از نقد کردن ، فقط نِق زدنش را یاد گرفته اند و آنچیزی را که باید بدانند ، اصلاً نمی دانند و آن این است که اولین شرط در نقد منصفانه کردن ، رعایت جوانب ادب و اخلاق اسلامی است .

می بینید وقتی پای تحلیل این واژه ِ محجور می رسد ، تمام راه ها به اخلاق ختم می شود . اینکه فرد نقد کننده رعایت ادب را بنماید ، اینکه فرد نقد شونده با ادب و اخلاق پاسخ نقدها بدهد و ... . متاسفانه این مسئله ( اخلاقِ نقد ) حلقه مفقوده این پازل است که اتفاقاً مهمترنی قسمت آن نیز هست .

امام خامنه ای در دیدار نمایندگان هفتمین دوره مجلس شوراى اسلامى مورخ 1386/03/08 " انتقاد دو گونه است. علامت دلسوزانه بودن انتقاد این است که وقتی انسان انتقاد را بیان می‏کند، نقطه قوت را هم در کنار او بیان کند تا معلوم شود که بنای نظر شخصی، بنای انتقام‏گیری و بنای اذیت کردن ندارد والا اگر ما یک مجموعه‏ای داشته باشیم که نقاط قوت و نقاط ضعفی هم دارد، آن وقت در بیان انتقاد، نقاط قوتش را اصلا در نظر نگیریم و به زبان نیاوریم، بعد یک یا دو یا ده مورد از نقاط ضعف را همین طور بیان کنیم. معلوم است که تضعیف خواهد شد . علامت این که نمی‏خواهیم تضعیف کنیم، این است که نقاط قوت را هم بیان کنیم. حالا اگر یک وقت در موردی انتقادی هم داریم، بگوییم اشکالی ندارد و کسی با آن مخالفتی ندارد "

یکی از شرایط نقد این است که از شتابزدگی و اظهار نظرهای خودجوش که معمولاً هم از دایره انصاف خارج می شوند پرهیز کنیم . مرز بین نقد و تخریب بسیار باریک است و اگر در این میان رعایت جوانب انصاف و اخلاق  گرفته نشود ، نقدی که می توانسته راهگشا باشد برای فرد نقد شونده  و جامعه ، به سمتی می رود که نباید .سمتی که در آن مولفه های تشنج و برهم زدن نظم عمومی مشاهده می شود .

حقیقتاً خیلی قصد نداشتم در خصوص نقد و شیوه های نقد به طور تخصصی صحبت کنم . این مسائل را مطرح کردم تا بتوانیم با دید بازتری در خصوص این پدیده ی فراگیر در کشور صحبت کنیم .

به طور خاص روی سخنم با مداحان اهل بیت (ع) است . مداحانی که بدون شک در این روزها و اوضاع وانفسای جوامع  پسامدرن ، محل امن حضور جوانان عزیز این مرزو بوم را فراهم می کنند . جوانانی که در هیاهوی دعواها و جرایانات سیاسی و اجتماعی به این محل ها امن پناه می آرودن تا فارغ از هرگونه تشنج ، دمی به تلطیف روح و پرورش اعتقادات شان بپردازند .

اینکه شخصی به یک امر معترض باشد و بخواهد اعتراضش را بیان کند ، هیچ اشکالی که ندارد هیچ ، بسیار هم نیک است ولی خوب اینکه بدانی در چه محیطی و با استفاده از چه کلمات و استعاراتی می خواهی نقد کنی خیلی مهم است . اینکه در محیط های فرهنگی و بسیار نابِ هیئت های مذهبی بخواهی در یک مورد خاص نقد کنی هم اشکالی ندارد ولی باید حرمت مکان و شخصی که به خاطرش در آن محیط دور هم جمع می وشیم را نگه داریم .

من فکر نمی کنم در شأن هیچ مجلس امام حسین (ع) و هیچ مداح اهل بیت (ع)  این باشد که با استفاده از الفاظ رکیک و مثل های نا بجا بخواهد انتقاد و اعتراض خود را بیان کند . تمام اقشار جامعه که قلبشان برای فرهنگ و مردم این سرزمین می تپد ، دغدغه هایی اینچنین دارند ، ولی صبوری نمودن و با اخلاق صحبت کردن نباید از این فرهنگ رخت بر بندد .

شما چگونه ادعای ولایتمداری دارید و اینگونه صحبت می کنید ؟! با چه مجوزی در این گونه ناشایست صحبت کردن از مقام معظم رهبری ( دامت برکاته ) مایه می گذارید ؟! مگر ولی شما اینگونه نقد می کند که شما اینچنین بی پروا در مجلس امام حسین (ع) لب به فحاشی می گشایید ؟! شما که زر پرچم امام حسین (ع) سینه می زنید و اعدای مداحلی برای ایشان را دارید ، کی امام حسین (ع) و سایر ائمه اطهار در هنگام نقد کردن و بیان اعتراض شان لب به بدگویی با تکیه بر الفاظی کردند که هیچ شأنی در فرهنگ اسلامی و قرآنی نداشته است ؟!

به شخصه به هیچ وجه اینگونه اقدامات ناشایست که جز فرصت سوزی و مستمسک قرادادن ارزشهای نابِ و آسمانی اسلام در اخلاق را ندارد ، تایید نمی کنم که صد البته نقد هم می کنم ولی از نوع منصفانه و مودبانه .

بدون شک اینچنین بی احترامی در مجلس اهل بیت (ع) و آنهم توسط افرادی که رویشان برای فرهنگ سازی اسلامی حساب باز شده است ، به هیچ وجه مورد تایید حضرت آقا نیست و همانگونه که بارها نیز ایشان فرموده اند ، باید رعایت ادب و اخلاق ، مخصوصاً در این گونه مجالس بیشتر انجام شود . امیدوارم دیگر شاهد اینگونه ناشیانه و غیر اخلاقی نقد کردن در بین این قشر فرهنگی و سایر افرادی که ادعای ولایتمداری دارند نباشیم .انشاءالله ...

 در انتها بر خلاف میل باطنی ام سخنان این مداح عزیز را برایتان می آورم ، با توجه به صحبتهای فوق و راهنمائیهای مقام معظم رهبری (دامت برکاته ) ، قضاوت با شما :

"... بیچاره، تو نمی‌فهمی ( خطاب به رئیس جمهور ) ! که آمریکا فقط و فقط سر نام علی (ع) معامله خواهد کرد نه چیز دیگه! دعوا سر نام علی است. آخه چرا اینقدر تو نفهمی؟ حالا رهبر عزیزمون یک دوری داده شما برید جلو ببینیم چه غلطی می‌کنید ؟! ولی شما تردید نکنید، یک مثل بدی داره که من روم نمی‌شه اینجا بگم، ولی دشمن اگه تا آخر کار نیاد رضایت نمی‌ده، تو فکر کردی که مثلا با یک ماچه راضی می‌شه؟ [خنده حضار] این نیست، این اول کاره، تا آخرش می‌اد ...  "